GENEL SAĞLIK SİGORTASINDA KISMİ SÜRELİ /ÇAĞRI ÜZERİNE ÇALIŞANLAR VE YAŞANAN SORUNLAR

Sağlık hakkı, evrensel bir insan hakkı olduğundan sosyal politikaların en kapsamlı uygulaması olmuştur. Sosyal hukuk devletini benimsemiş bütün ülkelerde, bireylerin sağlık hakkı, öncelikli hedefler arasında yer almıştır.

Türkiye, gelişmekte olan bir ülke olmakla birlikte Anayasa’da sağlık hakkı özel olarak düzenlenmiş, “Herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu” na yer verilmiştir.

Türkiye’de sağlık politikalarının yürütümünde dağınık, yetersiz ve kalitesiz bir görüntü yaşanmıştır. Sunulan sağlık hizmetleri arasında norm ve standart birliğinin olmaması, sağlık hizmetlerini kalite ve nitelik yönünden tartışılır bir duruma getirmiştir.

Bu çalışmada, genel sağlık sigortası uygulamasının kısmi süreli / çağrı üzerine çalışanlar üzerinde oluşturduğu sorunlara kapsamlı olarak yer verilmiştir.

Kısmi Süreli /Çağrı Üzerine Çalışanlar ve Yaşanan Sorunlar  

A) Sağlık Alanında Yaşanan Sorunlar

Genel sağlık sigortası, esnek çalışma biçimlerini de göz ardı etmiş ve ay içerisinde çalışılmayan sürelere ilişkin prim ödenmesini öngörmüştür. Aldığı ücretle, geçim zorluğu yaşayan işçilerin çalışmadıkları günlere ilişkin genel sağlık sigortası prim ödenmesinin istenmesi, sistemin de temel felsefesine ters düşmüştür.

Bu uygulama ile işçilerin 506 sayılı Kanun dönemindeki sağlık hizmeti ile ilgili koşullarına ve kazanımlarına son verilmiş, kısmi süreli çalışanların ay içerisindeki çalışmadıkları günlerine ilişkin  genel  sağlık  sigortası  primi  ödemesi  veya  gelir  testine  başvurması öngörülmüştür.  Bu yönde yapılan değişiklikle ay içerisinde daha az süre çalışan işçilere ek yük getirilmiştir. Esnek çalışma biçimleri dikkate alındığında, işçilerin emekli olma koşullarının ağırlaştırılması yanında, sağlık hizmetlerine erişimin böylesine zorlaştırılması, sosyal güvenliğe olan güveni sarsmıştır.

Genel Sağlık Sigortası temel kural olarak 67’inci maddenin ( a)  bendi gereğince, sigortalılardan geriye doğru bir yıl içerisinde 30 gün koşulu aranmaktadır. Genel  kuralın bu şekilde benimsenmesine rağmen, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 88’ inci maddesinin 4’üncü fıkrasına göre  4857 sayılı Kanununun 13 ve 14’üncü maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile bu Kanununa göre ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalışan sigortalılar için eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerinin 30 güne tamamlanması zorunluluğu getirilmiştir.

Kısmi süreli çalışanların ay içerisindeki eksik günlerinin genel sağlık sigortası primini yatırmayanların borçlu gözükmesi ve borç nedeniyle sağlık hizmeti alamamaları, 5510 sayılı Kanunun genel kuralına aykırılık teşkil etmiştir.

67’inci maddenin(a) bendine göre ay içerisinde çalışılmayan günlerin genel sağlık sigortası ödeme yükümlülüğü aranmazken, 88’inci maddesinde, kısmi süreli çalışanların ay içerisinde çalışılmayan günlerinin genel sağlık sigortası primlerinin ödenmesi zorunludur denilmesi, kısmi süreli çalışanları mağdur eden bir uygulamaya dönüşmüştür. Bu bakımdan, 88’inci madde değiştirilerek kısmi süreli çalışanları cezalandıran bu uygulamaya son verilmelidir.

Yapılması gereken, 67’inci maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılan ve kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile ev hizmetlerinden ay içerisinde 30 günden az çalışanlar sağlık hizmeti aldıklarında geriye doğru bir yıl içinde 30 günlük zorunlu sigortalılıkları varsa, ay içerisinde çalışılmayan günlerin genel sağlık sigortası primi alınmamalıdır. İkinci seçenek olarak, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu dönemindeki gibi, sağlık kuruluşlarına başvurulduğunda bir yıl içinde 90 gün prim ödemesinin olması, yeterli görülmeli ve eksik gün aranmasından vazgeçilmelidir.

B) Kısmi Süreli / Çağrı Üzerine Çalışma Esasları ve SGK’ya Bildirimleri

4857 sayılı Kanunun 13’üncü maddesi ile kısmi süreli çalışmalar ve kısmi süreli iş sözleşmelerine ilişkin hükümler düzenlenmiştir. Kanunun 63’üncü maddesinde çalışma süresi haftada  en çok 45 saat ve bu süre emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar olan süre (45x2/3=30 saat) olarak değerlendirilmiştir. Ay içerisinde sosyal güvenlik primi hesaplanırken, günlük çalışma 7,5 saat dikkate alınmakta, ay içerisinde çalışılan toplam saat 7,5 saate bölünerek, ay içerisinde çalışılan gün sayısı belirlenmektedir.

4857 sayılı Kanunun 14’üncü maddesinde çağrı üzerine çalışma ve iş sözleşmeleri düzenlenmiştir. Çağrı üzerine çalışmada üstlendiği iş ile ilgili olarak kendisini ihtiyaç duyulması halinde çağrılmaktadır. Haftalık çalışma süresi 20 saat kararlaştırılmış sayılmakta belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanmaktadır.

Kısmi süreli ve çağrı üzerine çalışmalar nedeniyle bu çalışmaların işverence bildirimi Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılmaktadır.  İşverenlerce ay içinde 30 günden az çalıştırdıkları sigortalıları aylık prim ve hizmet belgesi düzenlenirken, 4857 sayılı Kanunun 13 ve 14’üncü maddelerine ilişkin bildirimler aşağıdaki seçeneklere göre yapılmaktadır.

06-Kısmi istihdam sigortalık kodu

07-Puantaj kayıtları (tam süreli çalışmadır),

17-Ev hizmetlerinde 30 günden az çalışıma.

Kısmi süreli çalışanların sayısı incelendiğinde, karşımıza ilginç sonuçlar çıkmıştır. 2014 yılı Ağustos ayı itibari ile 4/a kapsamında (işçi statüsünde) toplam sigortalı sayısı, 13.900.354’dür. Bunlardan; kısmi istihdama tabi çalışan 842.262 kişi 06 kodu ile, 1.834.659 kişi 07 puantaj kayıtları ile, ev hizmetlerinde 30 günden az çalışan 14.354 kişi 17 kodu ile SGK’na bildirimleri yapılmıştır.

Uygulamaya bakıldığında; 06,07 ve 17 kod ile SGK’na bildirimleri yapılan kısmi süreli işçilerin genel sağlık sigortası prim ödeme koşullarında farklılık bulunmaktadır.06 kodu ile bildirimleri yapılan kısmi süreli işçilerin ay içerisinde eksik kalan günlerinin genel sağlık sigortası primi ödenmesi mecburiyeti varken, 07 puantaj kayıtlarıyla bildirim yapılması durumunda ay içerisinde eksik gün aranmamaktadır. 07 kodu ile bildirimlerde günün belli saatlerinde çalışma olsa da, uygulamada bu şekildeki çalışmalar 30 gün ile tanımlandığından, bu kapsamda çalışan 1.384.659 sigortalının genel sağlık prim borcu oluşmamıştır. Aynı  uygulama, 06 kodu ile bildirimleri yapılan 842.262 kısmi süreli çalışan sigortalılar için ise, ay içerisinde çalışılmayan günlerin genel sağlık sigortası prim borcu oluşmuştur.

Kısmi süreli çalışanların 06 veya 07 kodu bildirimlerinde tek bir kriter belirlenmeli, uygulama birlikteliği sağlanmalıdır. Çalışanlar arasında ayrımın olmaması için 5510 sayılı Kanunun 88’inci maddesinde de değişiklik yapılmalı, genel sağlık sigortası priminin 30 güne tamamlanması zorunluluğu kaldırılmalıdır.

c) Kısmi Süreli Çalışanların Eksik Günlerinin Borçlanılmasındaki Kriterler

Kısmi süreli çalışanlar 30 günden az çalıştıkları günlerini tüm sigorta kollarını borçlandığında, emeklilik günlerine ilave edilmektedir. Bu şekilde yapılan borçlanmalar, 4/a kapsamında değerlendirilmekte ve emeklilikte aranan prim ödeme gün koşulunun tamamlanmasına katkı yapmaktadır. Bu sürelere ait borçlanma yapıldığında, 2015 yılı birinci altı ayda bir günlük ödeyecekleri tutar 40,50TL x % 32 = 12,81 TL ‘dir.

Gelir testine gitmeden eksik günlerin borçlanması yapılması halinde ise, emeklilik primleri ile birlikte genel sağlık sigortası primlerinin de ödenme zorunluluğu bulunmaktadır.

Borçlanmayı tercih etmeyenlerden ise, ay içerisinde çalışılmayan günlerin genel sağlık sigortası primlerinin ne şekilde ödeneceğine ilişkin kararın verilebilmesi için gelir testine başvurma koşulu aranmaktadır. 1 Ocak 2015 itibari ile ailede kişi başına düşen gelir asgari ücretin 3’te birinden az ise devlet tarafından ödenecek aylık prim tutarı 48,06 TL, asgari ücretin iki katına kadar geliri olanların genel sağlık sigortası primi 144,18 TL, asgari ücretin iki katından fazla geliri olanların genel  sağlık sigortası primi 288,36 TL olarak genel sağlık sigortalısı tarafından ödenmektedir.

Namık TAN

TÜRK-İŞ Araştırma Md.Yrd.

Kötü Makaleyi Değerlendirin: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Çok İyi
		Yazdır